In contact met orthodoxe christenen

Er komen veel christelijke vluchtelingen naar Nederland. Vaak hebben zij een andere traditie dan dat Nederlandse christenen gewend zijn, namelijk die van de orthodoxe kerk. Op deze pagina geven we je informatie en tips voor het contact met (oriëntaals-)orthodoxe christenen.

Wie zijn orthodoxe christenen?

Christenen uit het Midden-Oosten of Noord-Oost-Afrika behoren veelal tot de orthodoxe kerk. Dit is één van de belangrijkste stromingen binnen het christendom. De meeste oosterse christenen in Nederland zijn oriëntaals-orthodox. Hun tradities lijken op elkaar, al zijn er ook verschillen. Ook Oekraïense christenen zijn vaak orthodox, zij behoren echter vaak tot de oosters-orthodoxe kerk. De meeste informatie uit dit artikel geldt ook voor hen, maar onderaan dit artikel vind je extra, specifieke toelichting.

Oriëntaals-Orthodoxe vluchtelingen in Nederland zijn bijvoorbeeld:

Syrisch-orthodoxen uit Irak, Syrië, Turkije (deze laatste zijn vaak arbeidsmigranten).
Koptische christenen uit Egypte.
Armeens-Apostolische christenen uit Armenië.
Ethiopisch-orthodoxen uit Ethiopië.
Eritrees-orthodoxen uit Eritrea.

Door de komst van deze vluchtelingen zijn nieuwe orthodoxe kerken ontstaan in Nederland. Deze zijn nauw verbonden met het thuisland, met vaak een zelfde sfeer en traditie.

Wat zijn kenmerken van de Orthodoxe Kerk?

De nadruk ligt op aanbidding van God door een vaste liturgie.
Alleen geestelijken mogen de liturgie uitvoeren: de priester en diakenen (misdienaren).
Er zijn zeven sacramenten net als in de Katholieke Kerk: doop, vormsel, eucharistie (avondmaal), biecht, ziekenzalving, priesterschap en huwelijk.
Liturgie en sacramenten verbinden een gelovige met God en de kerk.
Iconen van Christus en heiligen zijn een essentieel onderdeel van de liturgie. Zij weerspiegelen het onzichtbare, het hemelse. Ze worden vereerd, maar niet aanbeden.
De Bijbel is het fundament van het orthodoxe geloof.
God is hoog en verheven, te groot voor ons beperkte denkvermogen. God wordt daarom, door de kerk, vanuit verwondering en ontzag aanbeden.
Bidden gebeurt meestal met oude formuliergebeden.
Een orthodoxe kerk wordt geleid door een patriarch. Onder hem staan de bisschoppen, kloosterlingen en priesters. Zij vallen niet onder de paus van Rome.
Iedere plaatselijke orthodoxe kerk heeft een eigen priester, die wel mag trouwen.

Welke rol speelt geloof in het dagelijks leven?

Orthodox-zijn is een onderdeel van hun identiteit, families zijn vaak al generatieslang orthodox. Orthodoxe christenen proberen geen fouten te maken, de kerk trouw te bezoeken en de sacramenten te gebruiken. Vroomheid speelt een grote rol, ook in uiterlijk gedrag. Er wordt veel gevast op vastgestelde momenten, vaak voor christelijke feesten. Heiligen en Maria worden om voorbede gevraagd. Zij worden soms afgebeeld op iconen en in huis gehangen. Veel andere gebruiken zijn niet specifiek orthodox maar cultuurbepaald en worden gedeeld met moslims. Denk aan bijgeloof en cultureel bepaalde waarden, zoals gastvrijheid en tijdsbegrip.

Welke rol speelt de kerk voor orthodoxe christenen?

De kerk, inclusief het gebouw, is belangrijk. Het is een plaats van samenkomst en ontmoeting met mensen die hetzelfde denken en geloven. Voor christenen uit islamitische landen is het vaak een veilige plek. De kerk speelt een belangrijke rol bij gebeurtenissen als geboorte, huwelijk en sterven. Ook een verloving wordt vaak ingezegend door een priester.

“Orthodoxe gelovigen kussen de deur van de kerk. In Nederland gebeurt dat niet.”
Samuel uit Syrie

Hoe ziet een orthodox kerkgebouw er uit?

De indeling van een orthodoxe kerk doet denken aan de tempel in Jeruzalem. Ieder kerk heeft een Heilige der Heiligen of altaarruimte met een altaar, de centrale plek waar de dienst om draait. Op het altaar bevinden zich heilige voorwerpen, zoals een Zevenarmige kandelaar en een Evangelie. Gewone gelovigen mogen over het algemeen het altaar niet zien, daarom wordt de ruimte dan afgeschermd door een iconostase, een wand of gordijn met iconen. De geestelijken mogen hier naar binnen. Tijdens de dienst staat de priester afwisselend gericht naar het altaar, met zijn rug naar de gemeente.

Hoe verloopt een orthodoxe kerkdienst?

Orthodoxen ervaren hun kerkdienst als goddelijk en hemels. Er ligt veel nadruk op het besef van Gods heiligheid en mysterie. Zij geven dit vorm door processies, wierook en kaarsen, mooie kleding van geestelijken en gezongen liturgie. Bij binnenkomst in een kerk maken christenen vaak een kruisteken richting het altaar. Een dienst kan lang duren. Er wordt veel gestaan en gebogen uit ontzag voor Christus. Er zijn wat kleine verschillen tussen de kerken. Soms is het Nederlands de liturgische taal, soms is dit een andere taal (naast het Nederlands). Mannen en vrouwen zitten in sommige kerken apart. In de Eritrese kerk moeten bij binnenkomst de schoenen uit, tijdens de dienst wordt er gedanst met gebruik van instrumenten. Iedere week wordt het avondmaal gevierd. Soms kijken gemeenteleden vooral toe, op andere momenten zijn ze actief betrokken; mannen en vrouwen hebben dan verschillende taken.

Waar lopen orthodoxe christenen in Nederland tegenaan?

Het ongeloof in onze cultuur: in oosterse samenlevingen speelt God een belangrijke rol. Het geloof van ouders wordt als vanzelfsprekend overgenomen, in Nederland niet.
De nieuwe cultuur met andere normen en waarden: het is vaak een shock te ontdekken dat het Westen niet zo christelijk is als gedacht.
Samenleven met moslims: er is soms veel wantrouwen vanwege negatieve ervaringen met moslims.

Tips in het contact met orthodoxe christenen

Verdiep je in hun geschiedenis. Besef dat die eeuwenoud is.
Erken hen als medebroeders en zusters en ervaar eenheid in Christus. Bedenk dat ze in geloof zijn blijven volharden in landen zoals Irak, Syrië en Egypte. Ze hebben die erkenning als christenen hard nodig.
Vraag nooit of zij in Nederland christen zijn geworden. Dat kan kwetsend zijn omdat zij in hun thuisland vaak zijn vervolgd. Vaak worden ze ook als moslim gezien, ook dat vinden ze moeilijk en onbegrijpelijk.
Vermijd vragen over politiek, vlucht of oorlog. Stel vragen over de orthodoxe kerk en tradities.
Laat nooit de onderkant van uw schoenzolen zien. Dit is beledigend voor oosterlingen.
Bezoek zelf eens een orthodoxe dienst. Gasten zijn zeer welkom. Wel is de communie of eucharistie meestal alleen bestemd voor orthodoxe christenen.
Kleed je bij kerkbezoek netjes. Vrouwen dragen in de kerk soms een doekje over het haar en tijdens de eucharistieviering is dit verplicht.

Samen het evangelie delen

Spreek over Jezus en wie Hij voor jou persoonlijk is.
Lees samen in de Bijbel en praat hierover.
Laat de Bijbel in de eigen taal lezen.
Leg jouw Bijbel niet op de grond! Toon juist respect voor Gods Woord.
Waak ervoor dat je je niet negatief over orthodoxe tradities en rituelen uit, zeker als je ze niet begrijpt. Dit creëert namelijk afstand, geen verbinding. Wil je meer begrijpen over orthodox christendom? Volg dan onze e-learning.
Gebruik verhalen van bekende heiligen uit de Bijbel, hier hechten zij veel waarde aan.
Zoek en benoem overeenkomsten en sluit aan bij de ander.
Bid voor en met de ander!

Oekraïens-Orthodoxe Kerk

Bovenstaande is met name van toepassing op de oriëntaals-orthodoxe kerken (Kopten, Armenen, etc.), maar naast de oriëntaalse variant is er ook een oosters-orthodoxe kerk. Hieronder valt o.a. de Russisch-Orthodoxe Kerk en – sinds relatief kortgeleden – de Oekraïens-Orthodoxe Kerk. Al lijken voor buitenstaanders de kerken qua doctrines veel op de Oriëntaals-Orthodoxe Kerk, de geloofsbeleving kan heel verschillend zijn. Wees daarin open voor ieders persoonlijke verhaal.

Eind 2018 heeft de Oekraïense-Orthodoxe Kerk zich officieel afgescheiden van de kerk in Moskou. Voormalig president Porosjenko heeft zich daarvoor ingespannen, omdat hij vreesde dat Rusland via de kerk invloed op zijn land probeerde uit te oefenen. De Russisch-Orthodoxe Kerk in Rusland zelf lijkt steeds politieker betrokken te raken. De patriarch Kirill ziet de oorlog zelfs als een ‘kruistocht’ en het Kremlin gebruikt de kerkscheuring om de inval in Oekraïne door Rusland te verdedigen. Rusland-kenner Salemon vertelde de NOS zelfs dat patriarch Kirill ‘onvoorwaardelijke steun’ geeft aan Poetin in ruil voor geld. Buiten Rusland spreken veel Russisch-orthodoxe kerkleiders (waaronder leden uit Amsterdam) zich overigens juist uit tegen de oorlog. Er zijn veel oprechte, Russisch-orthodoxen die hier niets mee te maken hebben.

Doordat de kerk ingezet wordt voor politieke doeleinden en daardoor een aanzienlijke rol speelt in het conflict tussen Rusland en Oekraïne, kunnen vluchtelingen uit die regio zich verschillend opstellen naar religie. Sommigen zullen troost zoeken bij God en zich juist meer gaan verdiepen in het geloof en de waarden die ze (soms enkel uit traditie) hebben meegekregen. Het zou echter ook goed kunnen dat anderen teleurgesteld en gedesillusioneerd zijn in de kerk en door wat in de naam van het christendom wordt gedaan. Het is belangrijk voor hen om begrip te ontvangen, je kan hen bevestigen in hun gevoel voor rechtvaardigheid. Jezus zelf was immers ook niet al te positief over machtsbeluste, religieuze leiders. Houd in gedachten dat hun afwijzing van een (helaas ook) corrupte kerk zeker geen persoonlijke afwijzing is naar jou. Wees daarom integer en eerlijk over je leven met God. Heb oprecht lief, dat doorbreekt alle muren.

Cijfers

Wereldwijd zijn er 300 miljoen orthodoxe christenen.
De orthodoxe kerken in Nederland, hebben naar schatting 235.000 geregistreerde leden.
Binnen de oriëntaals-orthodoxe stroming heef Nederland een Koptisch en een Syrisch-Orthodox bisdom.
Nederland telt 75 orthodoxe parochies en kloosters.