Mensenhandel vindt in het verborgene plaats, vaak pal onder onze neus… ook in Nederland. Met name migranten zijn kwetsbaar voor deze vorm van uitbuiting en vormen maar liefst 71% van de slachtoffers! Voor wie betrokken is bij vluchtelingen, is het dus goed iets van dit onderwerp te weten. Hoe herken je bijvoorbeeld signalen van uitbuiting? En wat moet je doen als je twijfelt of iemand slachtoffer is van mensenhandel? In dit artikel geven we basisinformatie en verwijzen we je door naar de juiste instanties.
Op deze pagina:
Wat is mensenhandel?
Mensenhandel is onder andere het “werven, vervoeren of opnemen en huisvesten van mensen met gebruik van dwang” met uitbuiting als doel van de mensenhandelaar. Met andere woorden: door middel van dwang (bijvoorbeeld door het bedreigen van familie of fysiek geweld) worden mensen op allerlei wijze misbruikt. Bijvoorbeeld door hard te moeten werken tegen een veel te laag loon, gedwongen criminele handelingen te verrichten, te bedelen of sekswerk te doen.
Wat maakt vluchtelingen kwetsbaar?
Het grootste gedeelte van de slachtoffers in Nederland, is migrant. Door hun situatie zijn zij extra kwetsbaar. Bijvoorbeeld omdat ze de regels en wetten in Nederland niet kennen, geen sociaal netwerk hebben om op terug te vallen, goede kennis van de taal missen, en snel geld willen/moeten verdienen (bijvoorbeeld om familie thuis te helpen). Deze factoren gelden ook voor vluchtelingen, zij zijn immers migrant, maar bij hen speelt er nog meer:
Wantrouwen
Een grote factor die meespeelt in de kwetsbaarheid van vluchtelingen is hun ervaringen in het land van herkomst. Mensen die gevlucht zijn voor een regime vinden het lastig om te vertrouwen op overheidsinstanties of politie. Daardoor zoeken ze geen hulp.
Niet gemist
De mensen die het grootste gevaar lopen zijn mensen zonder status en documenten. Het is gemakkelijker voor daders om grip op deze mensen uit te oefenen, omdat niemand hen mist of beschermt.
Bewust doelwit
De kwetsbaarheid van vluchtelingen ligt voor de hand. Daardoor worden ze ook vaker bewust uitgezocht. Denk bijvoorbeeld aan Oekraïense vluchtelingen; toen de vluchtelingenstroom op gang kwam, waren er sterke aanwijzingen dat mensenhandelaars bij de grenzen klaar stonden.
Eerder trauma
De meeste vluchtelingen hebben al te maken gehad met (seksueel) geweld langs de migratieroute, in hun eigen land of zelfs in het gastland. Dit vergroot de kans op verdere uitbuiting.
Culturele factoren
Voor – met name jonge meiden – kan taboe op seksualiteit en schaamtecultuur bijdragen. Wanneer de thuissituatie niet veilig is, zijn ze vatbaarder voor aandacht van verkeerde vrienden. Ze zijn vervolgens makkelijk chanteerbaar met naaktbeelden of sexting. Zeker wanneer seks buiten het huwelijk sterk wordt veroordeeld binnen de cultuur of er zelfs angst is voor eergerelateerd geweld.
Wanneer (geen) wettelijke bescherming?
Mensenhandel is lastig te vervolgen, omdat er eerst aangetoond moet worden dat er sprake is van dwang. Slachtoffers zijn vaak bang of worden gechanteerd. Bovendien wantrouwen ze de politie vaak. Dat maakt dat veel van hen zich niet uitspreken. Niet alle mensen die illegaal werk verrichten of in de prostitutie belanden, hebben overigens recht op wettelijke bescherming. Het valt niet als vanzelfsprekend onder de noemer ‘mensenhandel’. Asielzoekers kunnen ook zonder dwang geneigd zijn dit soort werk te doen. Dat zit zo:
‘Vrijwillig’ illegaal werk en prostitutie
Terwijl vluchtelingen op hun status wachten, mogen ze niet of beperkt werken. In die periode gaan mensen soms zoeken naar andere manieren van geld verdienen (bijvoorbeeld voor familie thuis). Daar komen prostitutie en illegaal werk om de hoek kijken. Maar iemand die vrijwillig met sekswerk begint, maakt een “vrije keuze”. Hoe schrijnend de situatie verder ook kan zijn. Hetzelfde geldt voor mensen die zelf illegaal werk zoeken. Ze vallen dan niet onder wettelijke bescherming. Wil je iemand toch helpen? Vraag dan advies aan gespecialiseerde organisaties. Bijvoorbeeld het Scharlaken Koord.
“Ik vroeg mijn vriend zonder status waarom hij dit [werk] zo graag wilde. Hij antwoordde dat hij moest verdienen voor zijn zieke vader in Afrika; er was geld nodig voor een operatie. Legaal werk was geen optie, dus deed hij er alles aan om illegaal bij te verdienen.” – Gave-medewerker
Jongeren en kinderen
De positie van minderjarigen is anders dan die van volwassen vluchtelingen, voor hen is het aantonen van dwang niet nodig (CoMensha). Omdat ze zo jong en vatbaar zijn voor invloed van anderen, is de kwestie van vrije keuze om aan het werk deel te nemen niet van toepassing. Helaas blijkt die wettelijke bescherming in de praktijk vaak nog niet genoeg om mensenhandel te voorkomen. Zo zijn er tussen 2010 en 2020 zeker 2500 kinderen ‘verdwenen’ uit azc’s. In juli 2022 zijn er ook zo’n 2000 minderjarige asielzoekers ‘zoekgeraakt’ in Europa.
Geen klein probleem
Mensenhandel is geen klein probleem in Nederland. Bekijk bijvoorbeeld deze cijfers. Grote kans dat je wel eens een slachtoffer van mensenhandel bent tegengekomen, toch is de misdaad zelf goed verborgen. Dat maakt het moeilijk herkenbaar en te vervolgen. Pas als je er naar opzoek gaat, zie je het. Dat maakt het een zogenaamd ‘haaldelict‘. COA medewerkers zijn getraind om mensenhandel te herkennen, op elke locatie is er een contactpersoon mensenhandel.
Hoe kan je mensenhandel herkennen?
Als je deze pagina leest, ben je waarschijnlijk bij vluchtelingen betrokken. Daarom is het goed om te beseffen dat mensenhandel plaatsvindt in Nederland, en helaas is het groter dan je zou denken. Breng het in gebed en vertrouw op God, vraag Hem om wijsheid en inzicht. Blijf de ander liefhebben, en houd je ogen open voor tekenen van mensenhandel.
Hieronder staan een aantal voorbeelden waaraan je mensenhandel kunt herkennen. Bij twijfel kan je altijd contact opnemen met gespecialiseerde instanties. Vaak is er een opeenstapeling van kleine, subtiele signalen die an sich niet zo veel zeggen. Dat maakt het belangrijk ook naar onderbuikgevoelens te luisteren. Als je meer wil weten over dit onderwerp en het herkennen van mensenhandel, kan je deze gratis e-learning volgen van Comensha (+/- halfuur).
Een volwassene:
- … vertelt je over een baan die te mooi klinkt om waar te zijn
- … heeft een plotselinge gedragsverandering
- … is niet in het bezit van zijn/haar eigen paspoort
- … is door valse beloftes naar Nederland gekomen
- … is onverzorgd of ondervoed
- … is erg angstig
- … heeft meerdere telefoons en blijft die steeds checken
- … woont bij een werkgever
Een jongere/kind:
- … heeft op eens veel geld of mooie spullen
- … spijbelt
- … werkt tot laat
- … moet zorgen voor het inkomen van familie
- … vertelt niet open over nieuwe vrienden
- … krijgt geheimzinnige telefoontjes
Wat kan jij doen?
-
- Wees alert en waakzaam als je iets vermoedt. Luister naar je onderbuik gevoel.
- Probeer een gesprek aan te gaan met je vriend of vriendin, maar wees je bewust van de schaamtecultuur. Doe dit ook nooit als er anderen bijzijn. Dan kan diegene niet vrijuit spreken. Bovendien kan dat gevaarlijk zijn voor je vriend of vriendin.
- Stel open vragen zonder oordeel om meer over de situatie te weten te komen. Vraag aan jongeren bijvoorbeeld hoe ze hun nieuwe vrienden hebben leren kennen of hoe vaak ze werken. Aan volwassenen kan je vragen hoe ze zich voelen over hun werk. Meer voorbeelden vind je in de e-learning van Comensha. Wees wel voorzichtig wat je vraagt. Bij twijfel; eerst advies inwinnen.
- Blijf liefdevol en trouw
- Beloof niets wat je niet kunt waarmaken
- Probeer niet alles zelf op te lossen; het is niet jouw taak om mensen te redden, maar zoek contact met een professionele organisatie voor advies
- Hou signalen voor jezelf bij. Soms lijkt een signaal afzonderlijk niet veelzeggend, maar de signalen bij elkaar geven reden tot twijfel. Het helpt hulpverleners als je dat kunt aangeven.
Hulpverlening, advies en training
Hulpverlening en advies
- Scharlaken Koord (Seksuele uitbuiting, christelijke organisatie)
- CoMensHa
- Fairwork (Arbeidsuitbuiting)
- Wegwijzermensenhandel (Rijksoverheid)
- Fier (Laagdrempelige chat voor slachtoffers en advies)
Training
- Coördinatie Centrum tegen Mensenhandel (Asielketen en Algemeen)
- Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid
Bronnen: Comensha (cijfers), Rijksoverheid (definitie), Keygnaert et al (2012) (gegevens seksueel geweld)
Foto: Jim Surkamp via Flickr.
Disclaimer: Met dit artikel probeert Gave je basiskennis te geven over mensenhandel op basis van eigen ervaring en bronnen van derden. Heb je een opmerking, schroom dan niet om die met ons te delen zodat we eventueel aanpassingen kunnen doen. Voor advies verwijzen we je door naar bovengenoemde, gespecialiseerde organisaties.
