Cultuurverschillen zorgen vaak onbewust voor onbegrip en frustratie. Inzicht in deze verschillen helpt om de ander beter te begrijpen en de communicatie te verbeteren. Op deze pagina leer je daarom over de verschillen tussen westerse en oosterse culturen of beter gezegd warm- of koud-cultuurklimaat.
Hoe langduriger jouw contact met een vluchteling, hoe meer verschillen je ontdekt. Doordat mensen uit verschillende culturen hun omgeving vaak onbewust anders interpreteren, kan het botsen. De meeste vluchtelingen komen uit een warm-cultuurklimaat die aanzienlijk verschilt van onze westerse koud-cultuurklimaat. Dit maakt het contact extra uitdagend. Jezus leert ons de uitdaging aan te gaan door de wereld van de ander binnen te stappen en aansluiting te zoeken. Om die te vinden, dienen we ons allereerst bewust te worden van onze eigen cultuur. Cultuur omvat alles wat je hebt geleerd, zonder dat je dit beseft. Het bepaalt hoe je naar de wereld kijkt, hoe je denkt en hoe je je gedraagt.
De diepte van cultuur
Cultuur is diep geworteld in mensen en bestaat uit verschillende lagen. Dit kunnen we het beste illustreren met behulp van een fruitboom. D
e vruchten zijn het gedrag dat de ander van ons ziet. Deze worden gedragen door onze waarden, de takken en stam. Waarden zijn alle dingen in ons leven die belangrijk voor ons zijn. Zij sturen ons gedrag vaak onbewust.
Een waarde is in één woord te vatten, zoals bijvoorbeeld ‘respect’ of ‘eerlijkheid’. Waarden zijn gebaseerd op onze overtuigingen, die zich net als boomwortels onzichtbaar onder de grond bevinden. We geloven dat onze overtuigingen waar zijn en vinden ze belangrijk. Zoals : ‘Vrouwen en mannen zijn gelijkwaardig’. Ons wereldbeeld vormt de basis van onze cultuur, het is de grond waarin we geworteld zijn. We geloven dat de wereld is zoals in onze opvoeding meegekregen. Dat ervaren we als een feit, of het nu klopt of niet. Waarden, overtuigingen en wereldbeeld verschillen per cultuur. Je begrijpt een vluchteling beter door te ontdekken welke overtuigingen schuilen achter bepaald gedrag.
Er zijn Nederlanders die vinden dat vluchtelingen zich zo snel mogelijk moeten aanpassen aan de Nederlandse cultuur. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. De boom illustreert goed hoe het komt dat een vluchteling vanuit zijn cultuur zich slechts gedeeltelijk kan aanpassen. Gedrag en waarden laten zich nog wel veranderen, maar de wortels en grond (overtuigingen en wereldbeeld) hieronder niet. Ze zitten diep verankerd en zijn verbonden met de identiteit. Denk je in: wat zou er moeten gebeuren om jouw overtuiging dat alle mensen gelijkwaardig zijn te veranderen? Dat gaat waarschijnlijk niet zomaar. Wanneer iemand alleen zijn gedrag en/of waarden aanpast en niet de onderliggende lagen kan hij in conflict raken met zichzelf.
Voorbeeld
Een Iraanse asielzoeker besluit dat hij voortaan op tijd wil zijn bij afspraken met Nederlanders. Wanneer hij vanwege een afspraak zijn familie moet negeren krijgt hij het moeilijk. Hij had dan wel zijn gedrag veranderd, maar zijn waarden, overtuigingen en wereldbeeld zijn hetzelfde gebleven.
Verschillen tussen warme en koude culturen
Wereldwijd kunnen we culturen grofweg onderverdelen in warme en koude culturen. De meeste vluchtelingen komen uit een warme cultuur, terwijl wij Nederlanders een koude cultuur hebben. Wat zijn nu de grootste verschillen?
- Ik-cultuur of groepscultuur
Onze koude cultuur is een ‘ik-cultuur’. We hebben een eigen mening, zorgen voor onszelf en zijn verantwoordelijk voor ons eigen gedrag. In een warme cultuur heerst een ‘wij-cultuur’. Iedereen zorgt voor elkaar en alles wordt gedeeld met de groep, zelfs je mening. Het gedrag van één persoon heeft namelijk effect op de hele groep. Vluchtelingen kunnen zich erg eenzaam voelen in het individualistische Nederland. - Schuld en schaamte
Onze koude cultuur is een schuldcultuur. Je gedrag is iets tussen jou en God of je geweten, maar niet van de hele groep. Mensen kunnen lijden onder schuldgevoelens over een verkeerde daad, ook als niemand ervan weet. Een warme cultuur heeft een schaamtecultuur. Vaak is verkeerd gedrag pas een probleem wanneer het negatief is voor de groep. Schaamte of eerverlies voor de hele groep wordt vermeden. - Taakgericht en relatiegericht
Bij Nederlanders gaan taken voor relaties, wij willen veel taken afronden. Te lang kletsen tijdens werktijd wordt gezien als ‘de kantjes er vanaf lopen’ en hard werken wordt gewaardeerd. Bij vluchtelingen ligt de focus op relaties. Zij vinden het niet erg wanneer dit afdoet aan de kwaliteit van hun werk. Een sociaal netwerk is belangrijk om te onderhouden omdat er weinig sociale voorzieningen zijn vanuit de overheid, men zorgt voor elkaar. - Tijdsbeleving
Tijd is bepalend in ons dagelijks leven, alles wordt vooraf gepland. Vluchtelingen reageren meer op wat het leven brengt. Tijd voor spontane afspraken is er altijd. - Direct en indirect
Nederlanders zijn direct. Ons doel in de communicatie is het geven van de juiste informatie. We zeggen gemakkelijk wat we denken, voelen en vinden. Ook stellen we persoonlijke en rechtstreekse vragen, geven we (ongevraagd) onze mening en maken we kritische opmerkingen. Binnen een warme cultuur is het creëren van een fijne sfeer het doel van de communicatie. Men communiceert indirect, zodat de ander niet wordt beledigd of gekwetst en de relatie goed blijft. Om hiervoor te zorgen kan men de waarheid verbloemen en zelfs liegen als dat nodig is. - Man/vrouwverschillen
In Nederland gaan mannen en vrouwen gelijkwaardig met elkaar om. De vrouw heeft respect voor de man en andersom. In veel warme culturen zijn mannen en vrouwen niet gelijkwaardig. Of er zijn veel grotere verschillen in de rolverdeling tussen man en vrouw. ‘Vrije’ omgang tussen mannen en vrouwen bestaat weinig in deze landen. Om misverstanden te voorkomen adviseren we alleen intensief contact te hebben met vluchtelingen van het eigen geslacht. - Privacy en inclusiviteit
In een koude cultuur is privacy erg belangrijk. Het huis is een plek voor het ‘privéleven’. We spreken van tevoren af en kloppen voordat we binnenkomen. In een warme cultuur ligt de nadruk op inclusiviteit. Gastvrijheid is een heilige plicht. Spontaan langskomen is mooi en gasten mogen overal aan deelnemen. Delen is belangrijk, zelfs als de gastheer hierdoor zelf te weinig heeft.
Intercultureel communiceren, hoe doe ik dat?
Interculturele communicatie ontstaat wanneer mensen uit verschillende culturen elkaar ontmoeten. Hoe kun je hierin misverstanden voorkomen en een soepeler contact bevorderen?
- Het begint met liefde, geduld en respect voor de ander. Voor vluchtelingen is alles nieuw in Nederland. Het leren kennen van de Nederlandse cultuur kost tijd en energie.
- Verdiep je in de cultuur van de ander, respecteer deze en observeer jouw contact. Elk land of volk heeft ook zijn eigen culturele gebruiken.. Probeer te ontdekken waarom de ander doet wat hij doet. Als er een band van vertrouwen is kun je voorzichtig vragen naar de reden van bepaald gedrag. Besef dat mensen het lastig kunnen vinden die te benoemen. Het gaat vaak om onbewuste processen. Realiseer hierbij dat vragen stellen typisch Nederlands is en al snel als onbeschofte nieuwsgierigheid kan worden ervaren.
- Help de ander om de Nederlandse cultuur te begrijpen. De meeste vluchtelingen zullen niet snel vragen stellen. Leg zelf uit waarom je iets doet. Zo creëer je wederzijds begrip.
- Gebruik eenvoudige woorden.
- Wees ervan bewust dat jouw woorden en daden mogelijk anders overkomen dan bedoeld, en andersom. Kies ervoor te vertrouwen dat de ander goede intenties heeft, ook al komt iets raar over.
- Het is niet nodig jouw gedrag in alles aan te passen, dit is iets van beide kanten.
- Wees een vriend. Vluchtelingen kennen een diepe angst voor isolement, juist omdat ze uit een groepscultuur komen. Het helpt als er een sociaal netwerk ontstaat, een nieuwe ‘familie’.
Een Bijbelse kijk op cultuur
Als christen hebben we een cultuuroverstijgend wereldbeeld. Gods Woord en het werk van de Heilige Geest vormen ons wereldbeeld, onze overtuigingen, waarden, gedachten en ons gedrag. In plaats van een ik- of wij-cultuur, ontstaat er een cultuur die op God is gericht waarin zowel individu als gemeenschap een plek hebben. Dit overzicht van OMF is hierbij een mooie leidraad voor iedere christen.
Meer lezen?
- Het boek ‘Waarom zijn wij anders?’ van Sarah Lanier over cultuurverschillen.
- Lees deze pagina van Het Begint met Taal over cultuurverschillen.
- Het boekje ‘Doe maar gewoon, 99 tips voor het omgaan met Nederlanders’ van Hans Kaldenbach. Dit kan helpen om voor jou vanzelfsprekend gedrag, dat eigenlijk typisch Nederlands is, te zien door andere ogen.
- Voor meer communicatietips verwijzen we je naar de pagina ‘Een relatie opbouwen met vluchtelingen’.
Tip: Je vindt in onze webshop een welkomsttasje, gesprekskaarten en andere materialen die je kunt gebruiken in het contact met vluchtelingen.
