Veel vluchtelingen hebben in hun herkomstland en tijdens de vlucht traumatische ervaringen opgedaan. Als vriend of vriendin wil je hen graag steunen, maar het kan lastig zijn om vanuit die rol te weten hoe je dat goed kunt aanpakken. Verschillende culturele ideeën over psychische klachten, kunnen bovendien ingewikkeld voelen. Op deze pagina leggen we, met behulp van GZ-psycholoog Jorin van der Jagt-Blokland, uit wat trauma is en hoe je anderen kunt bijstaan.
Op deze pagina:
Wat gebeurt er bij een traumatische gebeurtenis?
Leven in een oorlogsgebied of dreigende omgeving, heeft natuurlijk effect op het welzijn van mensen. Je lichaam reageert namelijk automatisch op dreiging, door het stress-systeem te activeren. Daarmee maakt het zich als het ware gereed om te reageren op de dreiging; je ademhaling gaat bijvoorbeeld omhoog en je hart gaat sneller pompen zodat je klaar bent om te vechten, vluchten of bevriezen. Dit zijn allemaal automatische reacties van het lichaam, die in een reflex gebeuren. Je kunt dit dus niet kiezen. Als mensen lange tijd in een stressvolle situatie leven, betekent dit dat het stress-systeem ook voor lange tijd actief is. Daardoor kunnen mensen hier last van blijven houden. Zeker op het moment dat mensen traumatische gebeurtenissen meemaken, kan het zo zijn dat deze gebeurtenissen niet goed verwerkt worden. Het stress-systeem blijft dan actief, ook al is het gevaar al verdwenen. Er blijft eigenlijk een soort alarmknop in je geheugen aan staan bij deze gebeurtenis. Je lichaam zegt: er is nog steeds gevaar!
Klachten bij trauma
Door de langdurige activatie van het stress-systeem kunnen mensen klachten ontwikkelen, bijvoorbeeld in de vorm van pijn of ziekte. Ook kunnen mensen last houden van de traumatische gebeurtenis, doordat herinneringen steeds weer naar boven komen. Dat kan zich uiten in nachtmerries of herbelevingen overdag (dan voelt het opeens alsof de situatie opnieuw gebeurt). Diverse situaties, voorwerpen of mensen kunnen dit soort nare herinneringen activeren. Ter illustratie: iemand die ooit is aangevallen door een man met een baard, kan daardoor angst ontwikkelen voor mannen met baarden. Hetzelfde geldt voor geuren: iemand krijgt een herbeleving op het moment dat hij/zij bepaalde kruiden ruikt. Dit soort voorbeelden noemen we ‘triggers’. Triggers activeren een herinnering en maken mensen vaak erg angstig.
Om die hevige gevoelens te voorkomen, neigen mensen er naar om triggerende situaties te vermijden. Dit gaat vaak van kwaad tot erger; mensen gaan steeds meer dingen en situaties ontlopen, met als gevolg dat ze in een isolement raken. Getraumatiseerde mensen zijn vaak erg alert op wat er om hen heen gebeurt of scannen de omgeving als zij naar buiten gaan. Bovendien heeft het meemaken van een traumatische gebeurtenis, effect op de manier waarop mensen naar zichzelf, andere mensen en de wereld kijken. Soms voelen mensen zich slecht over zichzelf door wat ze wel of niet hebben gedaan. Het kan ook zijn dat ze andere mensen niet meer goed kunnen vertrouwen en de wereld onveilig vinden. Ook dit kan als gevolg hebben, dat mensen zich steeds meer gaan afzonderen en geen contact meer aangaan met andere mensen. Veel mensen worden daardoor depressief of zoeken hun toevlucht in middelen zoals drugs en alcohol om de klachten te onderdrukken en hun leed te verzachten.
Terug naar boven
Trauma herkennen
Een minderheid van de mensen die een traumatische gebeurtenis meemaakt, ontwikkelt dit soort klachten. De meeste mensen komen een traumatische gebeurtenis zelf weer te boven. Maar bij anderen blijft de gebeurtenis op het netvlies, waardoor ze deze klachten ontwikkelen. Of mensen wel of niet vastlopen in hun verwerking, heeft te maken met verschillende factoren. Bijvoorbeeld een opeenstapeling van trauma, mate van invloed die ze hadden op de situatie en de duur waarin iemand zich in een gevaarlijke situatie bevindt.
De volgende signalen kunnen je helpen een inschatting te maken of iemand last heeft van een traumatische gebeurtenis. Dit hoeft natuurlijk niet altijd zo te zijn, maar het zijn wel een aantal signalen waar je op zou kunnen letten:
-
- Heeft iemand last van nachtmerries over de gebeurtenis? Zo ja; hoe vaak komt dit voor? (af en toe een nare droom is gebruikelijk voor mensen die gevlucht zijn)
- Is iemand snel prikkelbaar of schrikt iemand snel van onverwachte geluiden? Dit kunnen aanwijzingen zijn voor een verhoogde activatie van het stress-systeem.
- Is iemand erg alert als je buiten bent, bijvoorbeeld door telkens over de schouder te kijken of alles goed in de gaten te houden?
- Heeft iemand veel lichamelijke klachten? Bijvoorbeeld pijn in schouders, nek en rug?
- Kan iemand nog genieten van hobby’s, activiteiten?
- Is er sprake van middelengebruik? Zo ja, welke functie heeft dit?
Terug naar boven
Do’s en don’ts?
Mensen die getraumatiseerd zijn voelen zich vaak machteloos; ze hebben ten tijde van de traumatische gebeurtenis geen controle gehad over wat er gebeurde. Dit gevoel van machteloosheid blijkt een sleutelcomponent te zijn in de ontwikkeling van klachten. Wanneer betrokken mensen of vrienden vervolgens merken dat het niet goed met iemand gaat, neigen ze er vaak naar om allerlei hulptroepen op te trommelen. Het is natuurlijk fantastisch als mensen met zorg en liefde naast hun medemens willen staan, maar bij trauma kan dit juist averechts werken. Door al die goede bedoelingen en hulp, wordt het gevoel van machteloosheid namelijk in stand gehouden.
Je kunt iemand daarom het beste helpen door diegene eigen regie terug te geven; zet mensen weer in hun kracht. Dat kan je doen door iemand zelf beslissingen te laten nemen en aan te moedigen om zelf dingen op te pakken waar dit kan. Zo krijgen mensen het gevoel weer zelf iets te zeggen te hebben. Daarnaast kan het heel helpend zijn om iemand de suggestie te geven om iets liefs te doen voor een ander. Denk dan bijvoorbeeld aan het kopen van een bosje bloemen voor de zieke buurvrouw. Hierdoor voelen mensen dat zij er toe doen en dat zij iets toe te voegen hebben aan de maatschappij (de omstandigheden in een azc ‘deactiveren’ vaak het initiërende vermogen in mensen, waardoor ze passief worden).
Een andere manier om mensen te ondersteunen is door samen oefeningen te doen waardoor stress afneemt. Denk bijvoorbeeld aan wandelen en sporten (dit helpt om stress te reguleren), ontspanningsoefeningen of gebed. Vraag iemand naar activiteiten of hobby’s die hij/zij vroeger graag deed en plan in om dit weer op te pakken als diegene dat ziet zitten. En probeer, als daar ruimte voor is, contacten op te bouwen met anderen en zo het netwerk van je vriend/vriendin uit te breiden. Sociaal contact werkt namelijk helend en leert mensen weer te vertrouwen op zichzelf en op anderen.
Let tenslotte op je communicatie en de manier waarop je met mensen praat. Mensen die getraumatiseerd zijn kunnen zich vaak minder goed concentreren. Het helpt om in korte, duidelijke zinnen te praten of boodschappen vaker te herhalen. Let wel op dat je niet zelf naar het trauma vraagt, ook al komt dit voort uit oprechte interesse en liefde. Geforceerd herinneringen boven halen, kan mensen als het ware ‘her-traumatiseren.’ Als mensen zelf over hun verleden beginnen, is dat natuurlijk anders.
Een tienermeisje had vaak last van hevige, fysieke aanvallen. Bijvoorbeeld als er thuis veel naars gebeurd was. Op een dag vertelde ik haar dat ik zelf een burn-out had gehad en dat ik toen – doordat het psychisch niet goed met mij ging – allemaal fysieke klachten kreeg. Op die manier kon ik haar uitleggen dat grote mentale druk ook ons lichaam beïnvloed, zonder dat ik haar schaamte bracht. Hierna vertelde ik dat de huisarts mij geholpen had (en hoe het zat met diens geheimhoudingsplicht). Dat gaf haar de ruimte om hulp te zoeken. – Gave medewerker
Terug naar boven
Cultuur-sensitief steunen
Bovenstaande tips gelden voor mensen uit alle culturen, al heeft cultuur wel impact op andere zaken. Zo is het soms moeilijker om te herkennen of iemand last heeft van een traumatische gebeurtenis, als iemand een andere culturele achtergrond heeft. Dat kan komen doordat er in de cultuur van herkomst een groot taboe ligt op het bespreken van psychische klachten of doordat er veel schaamte is over datgene wat is gebeurt. Ook komt het vaker voor dat mensen vanuit een andere cultuur in eerste instantie lichamelijke klachten benoemen in plaats van psychische klachten. Maar vergeet in zo’n geval niet dat langdurige activatie van het stress-systeem ook lichamelijke klachten tot gevolg kan hebben, zoals pijnklachten of een verminderde werking van het immuunsysteem.
Het kan best ingewikkeld voelen om met mensen in gesprek te gaan over psychische klachten, vooral als je aanvoelt dat dit een beladen onderwerp is. Het kan dan helpen om te letten op de woorden die je gebruikt. Zo is “voel je stress?” minder confronterend dan “voel je angst?” Ook kan het helpen om te benoemen hoe jij iets ervaart vanuit je eigen culturele achtergrond en te vragen naar de mening van de ander. Bijvoorbeeld door te vragen hoe iemand in het land van herkomst om zou gaan met een probleem of naar wie hij/zij normaliter toe zou gaan. Uitleg over ons zorgsysteem kan ook helpen. Net als het benadrukken van het feit dat iemand met psychische klachten echt niet gek is.
Terug naar boven
Wat hebben getraumatiseerde mensen nodig?
Mensen die getraumatiseerd zijn willen, net zoals ieder ander, veiligheid en steun ervaren. Probeer altijd respectvol te zijn. Dwing niet om over het verleden te praten, maar geef ruimte als iemand daar wel over wil vertellen. Stel iemand gerust door aan te geven dat het heel begrijpelijk is hoe ze zich voelen. Als je je zorgen maakt, kan je iemand helpen een afspraak te maken bij de huisarts. Die kan dan eventueel verwijzen naar specialistische hulp. Bid met mensen als ze daarvoor open staan. Laat ze boven alles weten dat God hen ziet en van hen houdt.
Terug naar boven
Disclaimer: Omdat ieder mens verschillend is, ontkomen wij niet aan generalisaties. Wat wij schrijven schetst een algemeen beeld van trauma en is geenszins vervangend voor professionele, specialistische hulp. Het kan zijn dat jijzelf of jouw relatie zich niet herkent in de hier genoemde beschrijvingen. Om je zoveel mogelijk waarheidsgetrouwe informatie te verschaffen hebben wij de inhoud van deze pagina bij meerdere deskundigen gecheckt.
Beeld: Vluchteling uit Jordanië door Jeffrey Bruno, cc licentie, some rights reserved
