Jarenlang leeft een vluchtelingengezin in een langdurige stress: Overleven we de oorlog? Leeft onze familie nog? Lukt het om te vluchten? Kunnen we een verblijfsstatus krijgen? Waar komen we te wonen? Kan ons gezin worden herenigd? Allemaal momenten die de rest van het leven kunnen stempelen.
Wanneer het gezin zich vestigt in een Nederlandse wijk betekent dit vaak het einde van uitputtende spanningsboog. Dan begint de inburgering in een nieuwe cultuur. De focus van het Nederlandse beleid ligt op het leren van de taal en zoeken van werk. Vanuit Nederlandse optiek is dat logisch, en waarschijnlijk is het ook goed. Maar het is te simpel om te denken dat het gezin daarmee weer op de rails staat. De pijn binnen het gezin heeft aandacht nodig om een herstart mogelijk te maken. Bedenk dat als een Nederlands gezin eigen huis, baan, familie, vrienden of maatschappelijke status verliest, we dat vaak al een behoorlijk drama vinden. Een vluchtelingengezin is het állemaal kwijt. Het voortbestaan van het gezin zelf kan onder druk komen te staan.
Onder de huid
Enkele maanden geleden was er in het nieuws dat ongeveer veertig procent van de Syrische asielzoekers kampt met psychische problemen. De stapeling van heftige gebeurtenissen is te groot geworden: Oorlogsgeweld, verlies van geliefden, je huis achterlaten of verwoest zien worden, je leven in handen leggen van een winstbeluste mensensmokkelaar, langdurig wonen in geïmproviseerde vluchtelingenkampen in Griekenland, Libanon of Turkije met tekort aan eten, medische hulp en warmte. Vaak gaat men de onzekerheid aan om zich dan op te splitsen en één iemand vooruit te sturen naar West-Europa. Als dan na jaren het gezin eindelijk tot rust kan komen in Nederland blijkt dat de vlucht hen onder de huid is gekropen. Het is elk moment voelbaar.
Het is niet gemakkelijk om daar over te praten. Gezinsleden besparen elkaar hun pijn, en sowieso zijn het niet de dingen waar mensen gemakkelijk over praten. De schaamtecultuur en de strikte man-vrouwverdeling waar ze in zijn opgegroeid, maken het nog een stuk moeilijker.
Nieuw probleem
Alsof deze pijn nog niet erg genoeg is komen er ook nog eens problemen bij in Nederland: Huwelijkspartners hebben elkaar soms jaren niet gezien en onderling verschillende ingrijpende ervaringen opgedaan. Een baan vinden is moeilijk en als het al lukt betekent het inleveren op inkomen en status (voor een Arabier erg belangrijk!). Dit alles knaagt aan het gevoel van eigenwaarde. 
Depressie ligt op de loer. Echtgenotes en dochters ontdekken de mogelijkheden voor vrouwen in het Westen. Dit zorgt voor spanningen. En tenslotte: Omdat kinderen veel makkelijker Nederlands leren worden ouders gedeeltelijk afhankelijk van hun -soms jonge- kinderen. Normale verhoudingen in het gezin worden aangetast. Met name de man voelt zich door dit alles afgeschreven.
Vaak schamen de mensen zich voor de problemen. Nog meer dan onder Nederlanders worden persoonlijke problemen verborgen gehouden. Familie is de eerste logische kring om gezinsproblemen te bespreken, maar die is er meestal niet. Resultaat is dat deze vluchtelingengezinnen ‘op slot’ gaan en onbereikbaar zijn voor Nederlandse vrijwilligers of hulpverleners. De problematiek wordt soms pas zichtbaar bij dramatische escalaties zoals huisuitzetting door schulden, geweld in het huwelijk, echtscheiding of depressie.
Verademing
Om op de problematiek in te spelen organiseren we een Gave-huwelijksconferentie waar we gemiddeld vijftien echtparen uitnodigen die gevlucht zijn en waarbij de problemen niet zijn geëscaleerd. We benoemen verschillen tussen culturen waar ze in zitten, en hoe de Bijbel spreekt over gezinsstructuren. Er zijn Arabische pastores en Nederlandse hulpverleners bij betrokken. De setting is niet therapeutisch, eerder familiair. Er wordt lekker gegeten, de Bijbel gaat open, gesprekken worden gestimuleerd. Het is verademend voor de echtparen om te ontdekken dat ze niet de enigen zijn, en dat het niet een probleem is dat direct aan ‘de partner’ ligt, maar veel meer aan dramatische omstandigheden waar ze doorheen zijn gegaan. Gezinnen worden beter voorbereid op het risico om als gezin in de problemen te raken, en krijgen handvatten de problemen te hanteren.
Het probleem met gezinnen wordt ook gemeld door kerkelijke vrijwilligers. Na de eerste enthousiaste ontmoetingen, gezellig samen aan tafel om van elkaars cultuur proeven, helpen het huis in te richten loopt het contact opeens stroef. Er zijn terugtrekkende bewegingen. ‘Ze willen niet meer.’ Is dan vaak de gedachte. Bedenk dan welke pijn en schaamte daar achter kan zitten. Het is belangrijk om dan vol te houden. Bid en ga liefdevolle, geduldige vriendschappen aan. Dring je zeker niet op, wees voorzichtig met teveel doorvragen, maar laat weten en voelen dat je er voor ze wilt zijn.
Tekst: Jan Pieter Mostert
foto’s: Gerrieke Monteba
Uit: Weergave, november 2018
